در دوران پادشاهی میانه مصر، آب دریاچه های بازمانده در مصر، هنوز وسعت زیادی داشت و هنوز آبراهه های آبیاری بدست پادشاهان مصر ساخته نشده بود و گاهی، بهنگام طغیان نیل، قسمت بزرگی از مصر سفلی به صورت دریایی در می آمد که شهرها  بشکل جزیره هایی در آن پدیدار می شدند. مثلادر زمان سلسله دوازدهم در هم ان دوران « سزوستریس» که بیرونی از او بنام ساسسطراطس یاد می کند ، «مدیترانه الفیوم» کنونی کنار دریاچه بزرگ موریس ( دریاچه قارون کنونی) واقع بود و امروز فیوم از این دریاچه حدود بیست کیلومتر فاصله دارد و نیز هرودوت در کتاب دوم بند 97 آورده است که هنگامی که نیل سرزمین مصر را فرا می گیرد فقط شهرها در بالای آن پدیدار میشوند و مانند جزیره های دریایی اژه میمانند و بقیه خاک مصر بدریا تبدیل میشود و دیگر کشتی ها فقط از شاخه های نیل عبور نمی کنند، بلکه بر روی دشت راه خود را در پیش می گیرند و برای رفتن از نائوکراتیس Naucratis به سمفیس از کنار اهرام میگذرند.

همچنین در بند 99 همان کتاب از پادشاهی بنام Min سخن میگوید که سدی بالای سمفیس ساخت تا آن زا از طغیان آب نیل بر کنار دارد و با خمی که از خاک برداری ایجاد کرد، بستر قدیم را خشک کرده  و آب را به میان دشت روانه کرد و نیز از ایرانیان سخن میگوید که در زمان او در روی همین خم که بستر قدیمی را خشک و نیل را منحرف کرده است کار می کنند، زیرا اگر چنین نکنند و س بشکند سمفیس بزیر آب فرو میرود.

بنا بر روایات، تصور میشود که بیرونی از مصر سفلی میگوید که در زمان سلسله دوازدهم تبدیل به دریا میشده است.

در قسمت دیگر از این روایت بیرونی اطلاعات تازه ای میدهد و نخستین پادشاه مصر را که به اندیشه حفر کانال افتاد ساسسطراطیس معرفی می کند در حالیکه هرودوت نخستین پادشاهی را که کانال را حفر کرد نخائو، فرعون مصر  (599- 609 پیش از میلاد) میداند. بنا بر روایت هرودوت، اوست که کوشش کرد تا کانال را از میان دریاچه های تلخ به خلیج سوئز بکشاند. میدانیم که در این حفاری بنابقول هرودوت، یکصدو بیست هزار نفر مصری تلف شدند و پس از اینکه غیبگوئی باو گفت که این کار بنفع بیگانگان است، کار معوق ماند. باز از منابع دیگر میدانیم که حفر این کانال پیش از نخائو یعنی در دوران ستی اول (1298-1318 پیش از میلاد) و رامسس دوم شروع شده است اما بیرونی تاریخ حفر کانال را در حدود ششصد سال بالاتر میبرد و خبر از حغر کانال بفرمان ساسسطراطیس میدهد. این ساسسطراطیس کیست؟

ساسسطراطیس شکل عربی شده شکل پونانی سسوستریس Sesosteris  گرفته شده است.

در دروه پادشاهی میانه دز سلسله دوازدهم سه فرعون بنام های سزوستریس  اول و دوم و سوم سلطنت کرده اند. این پادشاهان سلسله دوازدهم در آبیاری و کشیدن کانال شهت دارند و از میان اینان سزوستریس دوم (1888-1906 پیش از میلاد) به سد سازی پرداخته است و یکی از کارهای او سدی است که دره بحر یوسف را از خطر طغیان نیل حفظ میداشت و خود او در ساختمان سد نظارت میکرد و تصور میشود که مقصود ابوریحان همین سزوسترس دوم است.

درباره این سزوستریس هرودوت آورده است، که هنگامی که وی به مصر بازگشت اسیرانی بهمراه آورد و آنها را به کار وا داشت و تمام کانال هائی که امروز در مصر وجود دارد هم اینان کنده اند.

باز هرودوت در همان کتاب از کانال هایی که سزوستریس حفر کرده یاد می کند و یادآور میشود که شهر بوباستیس خاکریزی و تقویت شد و بعد در همان کتاب آورده است که دو کانال از نیل منشعب میشود و معبد بوباستیس را که در میان شهر است در بر میگیرند و این کانال ها هر کدام یک صدپا عرض دارند و دور هر با خاکریزی بالا آورده شده است و در جای دیگر می نویسد که شاخه نیل که از آن کانال ها به شهر کشیده شده است در زیر شهر در کنار دریا واقع است و پلوسی (Pelusi) نام دارد.

بنابراین، آن قسمت از نیل که دربوباتیس به دریاچه تمساح و دریاچه های تلخ می پیوسته است، نخستین بار توسط سزوستریس دوم کنده شده و در اینصورت تاریخ حفر کانال تا زمان داریوش اول هخامنشی چنین میشود:

سزوستریس (1888-1906 ق.م)

ستی اول (1298- 1318 ق.م)

رامسس دوم (1239-1298 ق.م)

نخائو (594 – 609 ق.م)

و سرانجام داریوش در حدود 518 پیش از میلاد آن را بپایان برد.

اما بیرونی درباره اتمام کار بوسیله داریوش با اینکه به کنده شدن کانال بدست داریوش اشاره میکند گویا از روایتدیودوروس متاثر است و آورده استکه کار کانال بپایان نرسد، زیرا بشاه گفتند که چون سطح دریای سرخ بالاتر از نیل است مصر در آب عرق خواهد شد.

اما سنگ نبشته مصری و نیز سنگ نوشته پارسی باستان کانال، اتمام کار این آبراهه را تایید میکنند. در سنگ نوشته فارسی باستان داریوش میگوید که از « پیراو نام رودی» در مصر کشتی ها بسوی دریای پارس روان شدند و سنگ نوشته مصری نیز میرساند که 44 کشتی از کانال روانه پارس شدند.

گویا داریوش حدود 80 کیلومتر از کانال را هنوز پایان نیافته بود کنده است و پس از این تاریخ است که داریوش اسکیلاکس را برای اکتشاف راه دریائی هند فرستاد.

ابوریحان خبر درست دیگری میدهد و آن این است که این کار را بطلمیوس سوم بدست ارشمیدس بپایان رسانید.

میدانیم که پس از اریوش از این راه دریایی چنانکه باید استفاده نشد و کانال بار دیگر پر شد و بطلموس دوم (246-283 ق-م) دوباره کانال را پاک کرد و از آن بهره برداری نمود و نیز میدانیم که ارشمیدس همزمان او بوده و حتی برای تحصیل به اسکندریه هم رفته است. اما همکاری او با بطلمیوس دراره کانال دانسته نیست و اگر سخن ابوریحان را در این مورد درست بپنداریم، میتوان تصور کرد که شایعه ریزش آب دریای سرخ به نیل و ویرانی مصر هنوز در اذهان مردم بوده است و ارشمیدس بطلمیوس را در کاری که پیش داشته است اطمینان خاطر بخشیده است.

  بن مایه : ایرانویج دکتر بهرام فره وشی