در باب اول کتاب «تاريخ قم» نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی که کهن ترين سند تاريخی موجود درباره شهر قم می باشد، از قول مورخان قديم تر، از اسکندر، بهرام گور، طهمورث، لهراست، قباد، يزدگرد و چند تن ديگر، به عنوان بانيان اوليه شهر قم ياد شده است. شواهد و مدارک و آثاری که از دوران پيش از اسلام به دست آمده است، اثبات می کند که اين شهر در آن زمان، و به ويژه در عهد ساسانيان از شهرهای آباد و نسبتا مهم بوده است، زيرا در آن ها به وجود آتشکده آذر، يکی از آتشکده های مهم آن دوران، در قم اشاره شده است. در کتابی که به خط پهلوی به نام «خسرو کواذان و ريزکی» (يعنی خسرو پسر قباد و غلامی) از عهد ساسانيان باقی مانده است از زعفران قمی و نزهت گاه قم سخن به ميان رفته است که اين خود نشانه وجود اين شهر در آن تاريخ است: «خسرو از غلام خود موسوم به زيرک خوش آرزو پرسيد: اگر بويی شراب خسروانی و سيب شامی و گل فارسی و شاه سپرم سمرقندی و ترنج طبری و نرگس مسکی و بنفشه اصفهانی و زعفران قمی و بونی (بوانی) و نيلوفر سيرانی و «ند» را فراهم آوری از بوی بهشت بويی توانی برد.