جشنِ نوگردانی ِ جهان و زندگی و آیین ِ نمادین ِ رستاخیز
امّا در روزگار ما که پژوهش های ایران شناختی در ایران و جهان از ژرفا و گستردگی ی بی سابقه و چشم گیری برخوردار شده است، می توان با کلید- واژه های گشاینده تری به سراغ گنج ِ شایگان ِ باستانی رفت و به درستی به سرچشمه ها راه یافت و سیراب شد. یکی از رهنمون ترین کلید- واژه ها در این جُستار و رازگُشایی، ترکیب - واژه ی پهلوی ی فرَشکَرد است که اصل اوستایی ی آن keretay-frasho بوده. این هَمکَرد از "فرَش" به معنی ی ِ "نو، تازه" (هم ریشه با fresh در انگلیسی) و "کََرد" به مفهوم "کردن، به انجام رسانیدن" ساخته شده است و بر روی هم، معنای "نوکردن گیتی و زندگی" از آن اراده می شود که بر پایه ی اسطوره ی کهن و مُکاشفه ی آینده و رستاخیز جهان (یا -- به تعبیر غربي يآن -- Apocalypse) در واپسین هزاره های دوازده گانه از " زمان کَرانمَند" ِ گیتی ( زمان محدود، زمانی که روزگاری به پایان خواهد رسید) و در پی ِ فرجامین تازش ِ اهریمن و کارگُزارانش به جهان نیکی و راستی و پاکی، در نبردی به سرداری ی ِ سوشیانت (/ سوشیانس) -- رهاننده ای که نوید داده شده است روزی پدیدار خواهد شد و جهان را به نیکی بازخواهد گردانید -- و همچنین با پیکار و دلیرمردی ی ِ پهلوانان و شهریاران جاودانه، به انجام خواهد رسید و جهان و مردمان از همه ی ِ آشوبها و گزندها و تباهکاری های اهریمنی خواهند آسود و "روز و روزگار ِ بِهی" (١) – که هزاره ها "گُم گشته در سرشت ِ شبی سرد" (١) بود -- پدیدار خواهد شد.
امّا نیاکان ما در گذرگاه زمان و در فرآیند ِ ساختاریابی ی ِ زندگی ی ِ اجتماعی و فرهنگی شان، تنهاچشم به راه آینده و برآورده شدن آرزوی سوزان ِ فرارسیدن ِ پایان هزاره ها و زمان ِ کَرانمَند و پدیداری و خیزش رهایی بخش ِ سوشیانت و جاودانگان ِ همگام و یاورش نماندند و بُن مایه ی اسطوره و گوهر ِ آرمان خواهی ی ِ رستاخیزجویانه را از آرمان شهر ِ دور و دست نیافتنی به گُستره ی ِ زندگی ی گیتیانه و اکنونی ی خویش آوردند و شکوه ِ اسطوره و آرمان ِ نوجویی و نوسازی را گام به گام بازحستند و در روند ِ سامان بخشی به آیین های نوروزی بازساختند. آنان با گزاردن ِ هرساله ی این جشن و آیین - های آن، بر باور ِ پرشور ِ خویش به بایستگی ی نوکردن ِ جهان و زندگی و پدیدآوردن بهارانی خجسته همین زندگانی و شایستگی ی ستیز ِ بی امان و پیکار جاودان با سرما و تیرگی ی زمستانی و تباهی و گزند ِ برآیند ِ مَنِش و کُنِش ِ نیروهای ِ کهنه و واپس گرا پای فشردند.
اکنون هزاره هاست که ایرانیان در هر جا و در هر حال که باشند، نوروز را با همه ی آیین های گویا و نمادینش در خانه و کاشانه ی خویش جشن می گیرند یا به سخنی رساتر، آن را با همه ی ِ اسطوره های پشتوانه اش می زیَند و هر ساله یک فرَشکَرد ِ کامل و رستاخیز ِ شامل را به نمایش می - گذارند. یکایک آیین ها و کُنِش های ِ نوروزی، جلوه و شکوه ِ بال گشودگی ی ِ شاهینن ِ بلند پرواز ِ آرمان و آرزوی ایرانیان را در فراخنای سپهر میهن از دماوند تا الوند، از دِنا تا سَهَند و از دریای ِ خزر تا خلیج نیلگون ِ فارس آفتابی می کنند.
آیین میر ِ نوروزی -- که در گذشته برگزار می شد – قدرت پوشالی و "حُکم ِ پنج روزه" ی ِ فریفتگان مَسنَد و مَصطَبِه را به ریشخند می گرفت. حافظ در اشاره ای سربسته و -- به تعبیر خودش "در پرده" --- به همین آیین، می گوید:
"سخن در پرده می گویم؛ چو گل از غنچه بیرون آی که بیش از پنج روزی نیست حُکم ِ میر ِ نوروزی!"
دست افشانی و پای کوبی ی ِ حاجی فیروز های سرخ جامه و سیاه کرده روی ِ شادی انگیز در کوی و بَرزَن، اسطوره ی گذار ِ پیروزمندانه ی ِ سیاوش از میان ِ کوه آتش و چیرگی ی راستی و پاکی بر دروغ و پلیدی را فرایاد می آوَرَد. خانه تکانی و آراستن ِ سرای و تدارک ِ خوان و خوراک ِ آیینی و نو کردن ِ جامه و افزارهای زندگی و برافروختن ِ آتش ِ زبانه کش و گرما بخش ِ چهارشنبه سوری (چهارشنبه ی ِ سرخ)، همه نشان از خوش آمد گویی به یادواره ها یا فرَوَشی های نیاکان -- میهمانان ِ ده روزه ی ِ نوروزی ی ِ خانواده -- دارد و رفتن به پذیره و پیشباز ِ پیک ِ فرخنده گام ِ بهاران ِ خجسته و جان بخش را نوید می دهد.
گستردن و آراستن و ویراستن ِ سفره ی ِ هفت سین که سین های هفت گانه اش نشان از ارج گُزاری به هفت سِپند (هستی های وَرجاوَند ِ هفت گانه) در خیال نقش های ِ شاعرانه ی ِ زرتشت ِ گاهان سرای دارد و هریک از آنها به کالبَد ِ گل و گیاه و میوه و جز آن، نماد ِ جداگانه ی گوهرها و ارزش - هایی همچون پرمایگی و رویش و بالیدن و شادمانگی و پویایی و شکوفایی و بَرومَندی و مهروَرزی است، نمایش همه ی ِ سویه ها و بُن مایه های این جشن آیین در یک مجموعه به شمار می آید. سرانجام، فراهم آمدن بر سر ِ خوان ِ نوروزی و نیایش گزاری و غزل خوانی و ترانه گویی و نغمه - پردازی و در لحظه ی ِ گردش ِ سال، نفس در سینه حبس کردن و خاموش ماندن و چشم بر آب و آینه و شمع ِ فروزان و سبزه و گل شکوفان و پیچ و تاب ماهیان دوختن تا رویداد بزرگ آشکار گردد و زمان و جهانی بِشکوه تر جای ِ آشوب و کابوس پارینه را بگیرد، نقطه ی ِ اوج ِ این سرور ِ شکوهمند است.
بدین سان نوروز و آیین های کهنْ بُنیاد آن، همه ی اسطوره و آرمان و فرهنگ و تاریخ و ادب ِ هزاران ساله ی ایرانیان را یکجا در خود فراهم آورده است و سالی یک بار آنان را در پیوند و پیمان رازآمیز فرهنگی شان به سرآغاز ِ سرآغازها و سرچشمه ی ِ سرچشمه ها می برد تا تن و جان در آب ِ پاکی و راستی بشویند و پیمان نوکنند که همواره ایرانی و نیک اندیشه و نیک گفتار و نیک کردار و نوخواه و نوجو و نوگردان بمانند و تا هستند، آزاده و سرافراز و پویا و کوشا باشند.
نوروز یک اتّفاق ساده و یادواره ی ِ رویدادی دینی یا اجتماعی یا سیاسی ی گذرا و یا برآیند ِ باور- مَندی ی ِ جََزمی به ارج و پایگاه یک پیشوا یا پارسا نیست که با دیگردیسی ی نهادهای ناپایدار و دیگرگونی ی سویه ی باورمندی ها رنگ ببازد و در غبار فراموشی فرورود و جای ِ خود را به بَدیلی دیگر بسپارد. این جشنْ آیین ِ بی همتا در هزاره های پیش از اسلام و در روزگاران ِ روایی و فراگیری ی ِ کیش های ِ کهن ِ آریایی و واپسین ِ آنها دین ِ زرتشتی، همان ارج و پایگاهی را داشت که در بیش از یک هزاره ی ِ اخیر و در جامعه ای با بیشترین شمار ِ جمعیّت ِ مسلمان داشته است و دارد و هم اکنون، عموم ایرانیان مسلمان، زرتشتی، یهودی، مسیحی و جُز آن، در فراسوی باورمندی های جداگانه شان، آن را با شورمندی و مهروَرزی ی ِ بُنیادینی برگُزارمی کنند و نه تنها هیچ گونه ناهم سویی و ناسازگاری در میان باورهای دینی و شخصی شان با پای بندی به اجرای آیین های نوروزی نمی -بینند، بلکه بدون ِ برپای داشتن ِ جشن ِ نوروز، هستی و کیستی ی ِ خویش را نارسا و فرورفته در خاکستر ِ فراموشی می یابند.
آنان که در درازنای سده های پشت ِ سر کوشیده اند و یا هم اکنون می کوشند تا نقش ِ جاویدان نوروز را از لوح ِ ضمیر ایرانیان بزَدایند و یا جشن ها و آیین های دیگری را جای گُزین ِ آن گردانند، بُن - مایه های هستی شناختی ی ِ این رویداد را نشناخته و درنیافته اند و در این تلاش عَبَث ِ خود، باد در غربال بیخته اند و می بیزند.
همه ی ایرانیان از عیدهای مذهبی و فرقه ای ی ِ خود با نام های ویزه ی ِ آنها یادمی کنند؛ امّا واژه ی "عید" را به تنهایی و به طور ِ مطلق، فقط به جای "عید ِ نوروز" به کار می برند.
نوروز -- همچون شاهنامه ی فردوسی و برخی دیگر از نمادها و نهادها و یادمان های فرهنگی -- شناسنامه ی ِ هر ایرانی است که همه ی ویژگی هایش را در خود فراهم آورده و بدون آن، گُم گشته ای است سرگردان و بی نام و نشان در انبوه آدمیان و در غوغای ِ غریب ِ زمان.
تاثیر پذیرفتگی از کشش ِ انسانی و فرهنگی ی نوروز، منحصر به ایرانیان نمانده و امروزه ایرانی-تباران و ایرانی- فرهنگان و هواخواهان و مهروَرزان این فرهنگ، از دامنه ی کوههای پامیر در فراز- رود (آسیای میانه) تا کرانه های رود ِ سند (در هندوستان و پاکستان) و حتّا سرزمین دوری مانند آفریقای حنوبی، بدین جشن بزرگ و شکوهمند رویکرد دارند و هریک با روش ویژه ای آن را برمی- گزارند و گرامی می دارند و در نخستین روز بهاران ِ نیم کره ی شمالی رنگین کمانی از شور و شادی و نوگردانی و پویایی و شکوفایی را بر فراز ِ گوی ِ زمین به نمایش درمی آورند.